[00] [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7]

NVBS-afscheidsrit materieel Plan D
1 oktober 1978

Voor de meeste treinreizigers is de trein een middel voor verplaatsing van A naar B en liefst zo snel mogelijk en zo direct mogelijk en graag een zitplaats. Voor spoorweghobbyisten geldt dat niet. Voor deze categorie reizigers is niet alleen het voertuig waar ze in zitten van belang, maar ook een zo lang mogelijke rit en liefst over ongebruikelijke routes. Worden dan ook nog eens verschillende soorten locomotieven ingezet als trekkracht, dan is vrijwel sprake van een bijzondere, unieke gebeurtenis; een zitplaats is dan leuk, maar staand in het gangpad en hangend uit het opengedraaide coupéraampje is dan de ultieme reiservaring. Voer voor fotografen ook, ín de trein en daarbuiten. Hoe adrenaline zijn uitwerking heeft… We schrijven zondag 1 oktober 1978. Een dag waarop afscheid werd genomen van een bijzonder rijtuigtype bij NS: plan D in spoorwegjargon. Deze rijtuigen waren in de naoorlogse jaren een veel geziene aanblik in het land waarbij de trekkracht ook nog al eens kon variëren; stoomlocomotieven en elektrische locs van de series 1000, 1100, 1200 en 1300 konden nog wel eens aangetroffen worden voor dit soort (snel)treinen. Het idee om juist met dit type materieel en een rijke schakering aan locomotieftypen een afscheidsfeestje te organiseren lag dan ook voor de hand. Een estafette door midden Nederland. Maar hoe organiseer je zo’n niet alledaagse rit? Peter van der Vlist, initiatiefnemer en mede-organisator van de rit, schreef er een artikel over in het maandblad “Op de Rails” van de NVBS (1978-12). De uiteindelijke excursie vond plaats onder de vlag van de NVBS. De voorbereidingen, de logistieke aspecten, de bijzondere personeelsinzet en de ongebruikelijke route komen in dit artikel aan bod. Het moet wel allemaal een beetje passen, zo blijkt….(klik hier). Plan D is een rijtuigserie, welke tussen 1950 en 1987 werd ingezet door de Nederlandse Spoorwegen. In 1949 besloot de NS het door de oorlog ernstig uitgedunde materieelpark aan te vullen met 70 D-trein-rijtuigen die de typeaanduiding Plan D kregen. De bestelling bij Werkspoor en Beijnes omvatte 20 rijtuigen met eerste en tweede klas (AB's), 40 rijtuigen met derde klas (C's) en 10 rijtuigen met restauratie en bagageafdeling (RD's). De bakconstructie en de draaistellen kwamen grotendeels overeen met de voor 1940 gebouwde bolkoprijtuigen. Wat voorheen houten vloeren waren, werden nu geribbeld plaat materiaal opgevuld met kurk. Door dit geribbelde vloermateriaal toe te passen vervielen verschillende dwarsconstructies. Ook de draaistellen waren van een ander ontwerp, voortkomend vanuit het vooroorlogse ontwerp type "IT", nu type "S". Een uiterlijke verandering was het aanbrengen van dakgoten en elektrische sluitseinen, de voorheen gebruikte sluitseinijzers bleven gehandhaafd vanwege de internationale inzet. De rijtuigen werden vanaf 1950 in dienst gesteld in de toen nieuwe turkooizen kleurstelling. Getrokken door de ook nieuwe, en in dezelfde kleur afgeleverde, elektrische locomotieven van de series 1100, 1200 en 1300 werden zij ingezet voor exprestreinen. Na enkele jaren werd de besmettelijke kleur turkoois vervangen door Berlijns blauw, wat zij tot het einde behielden. Met uitzondering van de RD's gingen deze rijtuigen in de periode 1974-1978 buiten dienst. Door toegenomen capaciteitsvraag op de verbinding Amsterdam – Brussel, begin jaren zeventig, werden na een succesvolle proefrit in 1974 8 RD's omgebouwd tot stuurstandrijtuig voor Beneluxtreinen in trek-duwbedrijf. In die hoedanigheid hebben deze rijtuigen tot 1987 dienst gedaan, toen zij afgelost werden door de op basis van het ICR-ontwerp nieuw gebouwde rijtuigen in geel-rode uitmonstering. Van de Plan D-vloot zijn voor museumdoeleinden bij het Nederlands Spoorwegmuseum twee rijtuigen bewaard gebleven en bij de Veluwse Stoomtrein Maatschappij vier rijtuigen. Hieronder de foto’s van een bijzonder en zeer geslaagd “dagje uit”.

	Arnhem; locwisseling na aankomst uit Utrecht. Loc 1305 wordt afgerangeerd. Foto: Raymond Kiès.		Arnhem; locwisseling na aankomst uit Utrecht. DE-loc 2308 wordt voor de trein geplaatst; de trein keert hier van rijrichting. Loc 1110 gaat in opzending mee. Foto: Raymond Kiès.
	Tiel; locwisseling na aankomst uit Arnhem. DE-loc 2308 wordt afgerangeerd en e-loc 1110 (in opzending meegekomen) neemt de tractie over voor de rit naar Gouda via Alphen aan den Rijn. Foto: Raymond Kiès.		Tiel; e-loc 1110 staat buiten het perron en wordt gereed gemaakt voor vertrek van de rit naar Gouda via Alphen aan den Rijn. Foto: Raymond Kiès.
	Voor de eerste keer een e-loc in Tiel ! Loc 1110 staat buiten het perron (en een paar reizigers ook...) en de machinist stapt op zijn loc voor vertrek van de rit naar Gouda via Alphen aan den Rijn. Foto: Edward Bary. Links de binnengekomen stoptrein uit Utrecht op spoor 3.		Voor de eerste keer een e-loc in Tiel ! Loc 1110 staat buiten het perron (en een paar reizigers ook...) en krijgt veel bekijks. De rit gaat naar Gouda via Alphen aan den Rijn staat op punt van vertrek. Foto: Edward Bary.
	Alphen aan den Rijn: loc-omlopen naar andere zijde van de trein. Hier keert de rijrichting. Loc 1110 wordt weer aangekoppeld door de rangeerder. Foto: Raymond Kiès.		Alphen aan den Rijn: machinist en rangeerder zijn bezig met een reparatieklusje. De rit naar Gouda kan vervolgd worden. Foto: Raymond Kiès.
	Gouda; locwisseling na aankomst uit Alphen aan den Rijn. E-loc 1110 is afgerangeerd en stoomloc 23 023 is voor de trein geplaatst. De trein keert hier van rijrichting. De rit wordt vervolgd naar Rotterdam CS. Foto: Edward Bary.		Gouda; stoomloc 23 023 van de SSN is altijd weer een bezienswaardigheid. De rit wordt met deze loc vervolgd naar Rotterdam CS. Foto: Raymond Kiès.
	Gouda; stoomloc 23 023 van de SSN staat met de excursietrein klaar voor vertrek. Loc 1110 blijft in Gouda achter. Tussen de rails wordt nog even werkoverleg gehouden tussen de organisator en het personeel. Alles is onder controle ! Foto: Edward Bary.		Gouda; ook tussen de rails bloeien liefdes op. Een gedeelde eerste plaats... Loc 23 023 van de SSN staat klaar voor vertrek. Foto: Edward Bary.
	Gouda; de e-locs 1110 en 1504 worden vast in gereedheid gebracht voor de rit terug naar Utrecht. Maar de excursietrein maakt eerst zijn rondje via Rotterdam, Delft en Den Haag Binckhorstboog terug naar Gouda. De Binckhorstboog is de verbindingsspoorbaan tussen station Den Haag Hollands Spoor en de spoorlijn Den Haag Centraal - Gouda, gelegen nabij het opstelterrein Binckhorst. De excursietrein kan deze route (vanaf Rotterdam CS ) volgen in één doorgaande beweging zonder van loc te wisselen of kop te maken. Maar in Rotterdam CS wordt eerst het estafettestokje nog overgedragen. Foto: Edward Bary.		Gouda; loc 23 023 met excursietrein klaar voor vertrek naar Rotterdam CS. Foto: Edward Bary.
	Gouda; loc 23 023 met excursietrein klaar voor vertrek naar Rotterdam CS. Foto: Raymond Kiès.		Gouda; e-locs 1504 en 1110 in afwachting van de rit Gouda - Utrecht. Foto: Raymond Kiès.
	Rotterdam CS; locwisseling na aankomst uit Gouda. E-loc 1004 wordt voor de trein geplaatst; de trein keert hier van rijrichting. Stoomloc 23 023 gaat terug naar het SSN-depot in Rotterdam Noord. Foto: Edward Bary.		Rotterdam CS; locwisseling na aankomst uit Gouda. E-loc 1004 wordt voor de trein geplaatst; de trein keert hier van rijrichting. Stoomloc 23 023 gaat terug naar het SSN-depot in Rotterdam Noord. Foto: Edward Bary.
	Rotterdam CS; locwisseling na aankomst uit Gouda. E-loc 1004 wordt voor de trein geplaatst; de trein keert hier van rijrichting. Stoomloc 23 023 gaat terug naar het SSN-depot in Rotterdam Noord. Foto: Raymond Kiès.		Rotterdam CS; e-loc 1004 is voor de trein geplaatst. De rit wordt vervolgd via Delft en Den Haag Hollands Spoor naar Gouda. Foto: Raymond Kiès.
	Gouda; locwisseling na aankomst uit Rotterdam CS (via Den Haag Hollands Spoor). E-loc 1004 wordt afgerangeerd en e-loc 1504 (met in opzending e-loc 1110) neemt de tractie over voor de rit naar Utrecht CS. Foto: Raymond Kiès.		Gouda; e-loc 1004 wordt na de rit gecontroleerd door het tractiepersoneel. Foto: Edward Bary. Na een wat druilerig en somber verlopen dag, is het weer aanzienlijk opgeknapt aan het eind van de middag.
	Gouda; voor e-loc 1004 is de klus geklaard, de loc blijft achter in Gouda en de excursietrein vervolgt het laatste deel van zijn rondrit, de rit van Gouda naar eindpunt Utrecht CS. Foto: Edward Bary.		Gouda; e-loc 1004 blijft achter in Gouda. De NVBS-excursietrein met e-loc 1504 (met in opzending 1110) vervolgt de rondrit van Gouda naar eindpunt Utrecht CS. Daar eindigt een estafette met historisch materieel en een grote variatie aan locomotieven als trekkracht door midden Nederland. Foto: Edward Bary.